Exemplos das 7 vocais tónicas e fonémicas:

['bila] bila

['bela] (ti) ve-la

['be1a] vela (dunha barca)

['bala] bala

['bÉ la] bóla (esférico)

['bola] bola (pan)

['bula] bula

A oposición entre as vocais abertas e pechadas é rentable nos verbos:

['bebe] imperativo

['bebe] 3a persoa presente do indicativo

En posición pretónica, tamén existe o sistema de 7 vocais:

[pe'gada] de pegar

[pe'gada] vestixio do pé no chan

[ko'tò iño] coche pequeno

[kÉ 'tò iño] diminutivo de porco

[bo'liña]

[bÉ 'liña]

A oposición entre as vocais abertas/pechadas en posición pretónica, non se manten sempre da palabra base á derivada/diminutiva (As palabras patrimonais adoitan ter un sistema de 5 vocais na posición pretónica).

['fero'] /ferro mais [fe 'rei æ o]/ ferreiro

['pe d æ a]/ pedra mais [Pontepe 'd æ i ña]/Pontepedriña

1.2 O triángulo redúcese na posición postónica(só hai vocais pechadas):

cóbr/e/ga; brét/e/ma

Sen embargo, ao se fundir certas vocais, por exemplo:

levao que se pode pronunciar (mais non é pronuncia obrigatoria):

['le b É :]

1.3 Outras vocais

1.3.1 Vocais longas:

[o:] prodúcese ao fundir un verbo cun pronome.

['le b o:] lévoo

1.3.2 [a] ou [a:]

Veiga Rodríguez manten que non existe 'a escuro' en galego como en portugués, mais si há casos nos que o 'a' é máis aberta e máis longa:

a+ a = á /a:/ á casa= /a:'kasa/

en adverbios: abonda /a:'ßonda/ abaixo /a:ßai∫o/ arriba /a:'rißa/ coma min /koma:min/

1.3.3 Vocais xordas. A pretónicas e as tónicas son mais claras e definidas que as finais, pero non hai vocais xordas como en portugués.

1.3.4 Vocais nasais. Hai vocais nasais en galego mais non son fonémicas. Son condicionadas por consoantes nasais.

1.4 A evolución do timbre vocálico do latín ao galego

1.4.1 O timbre etimolóxico de latín

1.4.3 ¿Por que o timbre fonolóxico non coincide co etimolóxico?

1.4.3.1. O nasal trabando sílaba Péchase a vocal aberta se segue unha consoante nasal. Afecta máis a serie posterior que a anterior, por exemplo, /pÉ nte/ dise só en Asturias, mais /tempo/, /vento/, /dente/, /ponte/ dinse en todo o territorio galego. Afecta só substantivos, nen sequera adxectivos.

1.4.3.2. A metafonía nominal/Asimilación regresiva É un fenómeno inovador do occidente, mais non coinciden tódalas isoglosas,e non hai liñas claras da división da metafonía

1.4.3.2.1. A metafonía do 'o' O 'o' final pecha o timbre da vocal tónica un grao.

NOVU> novo [nÉ b o] > [no b o]

1.4.3.2.2. A metafonía do 'a'

HORA (O longo en latín) > [oæ a] ---> [É æ a]] na metade de Galiza

17 xullo 2001

2.0 Aspectos fonéticos e fonolóxicos do verbo galego

2.1 A primeira conxugación

2.1.1 Tipo a. Timbre da raíz sempre pechado. Exemplo [mo'lar]

2.1.2 Tipo b. As formas rizotónicas: a alternancia varian [' É ]/[o] Exemplo, o verbo [co 'b æ ar]/cobrar

['cÉ b æ o]

['cÉ b æ as]

['cÉ b æ a ]

[co 'b æ amos]

[co 'b æ ades]

['cÉ b æ ah]

2.1.3 Tipo c. Timbre da raíz sempre aberto. Exemplo [É 'ßæ ar]/ obrar. Pode ser unha evolución do tipo b obrei/ubrei. inda se escoita

2.2 A segunda conxugación

2.2.1 Formas regulares mostran alternancia [É , e ] nas segunda, terceira e sextas persoas do presente do indicativo. Exemplo, comer

['ko mo]

['kÉ mes]

['kÉ me]

[ko 'memos]

[ko 'medes]

['kÉ meh]

2.2.2 Verbos irregulares da segunda conxugación

2.2.2.1 querer- sempre ten vocal aberta en tódalas formas rizotónicas:

['ke æ o]

['ke æ es]

['ke æ e]

[ke 'æ emos]

[ke 'æ edes]

['ke æ eh]

2.2.2.2 deber- sempre con timbre pechado nas formas rizotónicas

2.2.2.3 esquecer- sempre con timbre aberto nas formas rizotónicas

2.2.2.4 A vocal temática (tónica ou non) sempre ten timbre aberto nas formas irregulares do tema do perfecto (pretérito, pluscuamperfecto, imperfecto do subxuntivo, futuro do subxuntivo,etc)

Exemplos:

quixen, quix/e/ches,quixo, quix/e/mos, quix/e/stes, quix/e/ron

qui'x/e/ra,qui'x/e/ras, qui'x/e/ra,quix/e/'ramos, quix/e/'rades, qui'x/e/ran

di'x/e/se, di'x/e/ses,di'x/e/se, dix/e/'semos, dix/e/'sedes, di'x/e/sen

esti'v/e/r, esti'v/e/res, esti'v/e/r, esti'v/e/rmos, esti'v/e/rdes, esti'v/e/ren

2.3 Os verbos da terceira conxugación presentan alternancia [É , e ] nas segunda, terceira e sextas persoas do presente do indicativo. Exemplos

Subir (lucir, fuxir, etc)

s/u/bo, s/É /bes, s/É /be, s/u/bimos, s/u/bides, s/É /ben

Seguir (ferir, mentir, etc.)

s/i/go, s/e/gues,s/e/gue, s/e/guimos, s/e/guides, s/e/guen

18 xullo 2001

3. ENCONTROS VOCÁLICOS DENTRO A MESMA PALABRA

3.1 Ditongos con j/w

Os ditongos crecentes, /ja/, /we/, /we/, /wÉ / , son menos frecuentes que as decrecentes

( /ej/,/ ow/). Nos ditongos crecentes, as palabras novas adoitan ter timbre aberto, /swe co/. Nos decrecentes, considéranse pechados /ej/, /ow/, mais non tan pechados que en posición soa. O 'e' de /pejto/ non é tan aberto como /e/ mais non tan pechado como /e/.

3.2 Hiatos

3.2.1 Ditongo - hiato

Ditongo cambiar [ja] cambio [jo]

Hiato asubiar [i'a] asubío ['io]

En cambiamos /kam'bja mos/ e asubïamos /a su b i 'a mos/ o acento cae no mesmo sitio, mais en asubïamos, non se pode colocar acento porque é palabra grave rematada en s. Ortograficamente, non hai ningunha marca de hiato ou ditongo. Se un substantivo ten ditongo, tódalas palabras relacionadas a ela, ten o mesmo ditongo: camb/jo/ camb/ja/r

3.2.2 Novos hiatos- os ditongos crecentes desfanse

Están apareciendo novos hiatos. Os ditongos crecentes desfanse e convértense en hiatos. Exemplos: San ti 'a go; su 'e co, pi 'a no

Este proceso pode resultar por mor da percepción rítmica.

O ritmo é a duración dos segmentos e serven para distinguir linguas.

PIKE 1950 Isocronía.

Isocronía silábica- linguas que teñen a mesma duración silábica. (as linguas románicas)

Isocronía acentual- os intervalos entre acentos son da mesma duración, coma o inglés, onde as sílabas entre dous acentos moi distanciados córtanse moito.

En galego a estructura silábica básica é CV, mentres nas linguas xermánicas hai unha estructura silábica máis complexa.

¿Por que os ditongos crecentes se desfan?

No ditongo crecente we, o 'e' é núcleo tónico.

sueco ['swe ko]

CCV / 'swe / > CV 'V [su 'e ko] estructura regular, a vocal e é tónica é dura.

No ditongo decrecente ow, o 'o' é tónica.

toupa ['tow pa]

CCV /'tow / > 'CV -V *['to u pa] . hai unha vocal átona libre (u). esta estructura évitase.

Os falantes evitan construír núcleos sílabicas de vocais átonas . Exemplos:

['tra e] (e átona) cambia ao ditongo > ['traj] (incluso se emprega a terceira forma do pronome- no)

['pa o] > ['paw]

Vocais soltas tónicas son máis estables. [so 'a].

En castelán distinguense semivocais e semiconsoantes. Esta distinción complica a analise arriba porque unha consoante non pode ser silábica en galego (tampouco en castelán).

3.2.3 Ditongos homoxéneos i,u

puiden ['puj d eh] dialectalmente hai ['poj d eh]

mais *['pwi d eh] non é correcto porque o 'u' é tónica.

4. FONÉTICA SINTÁCTICA ENCONTROS VOCÁLICOS ENTRE PALABRAS

4.1 A elisión- a vocal átona /e/ tende a desaparecer, tamén en posición inicial, mais é menos frecuente.

Puxeron este hotel. est'otel

Entre os dous. entr'os

O neno empezou a chorar. nenompezou MENOS FRECUENTE

Se aparece unha vocal tónica, non soe haber crase. Só entre átonas.

Este home. É raro ouvir [est'É me] , porque o 'o' de home é tónico.

4.2 A Coalescencia. Un fenómeno menos frecuente. Non é obrigatorio, pero case en certos casos como 'Xa o sei'

4.2.1 A Coalescencia que resulta en outra vocal

Xa o sei. a+ o . o aberto [ò É 'sej]

Ao mercado. ao pronúnciase como o aberto.

Contra o coche [kontrÉ 'kÉ tò e]

4.2.2 A Coalescencia que forma ditongos.

O neno andaba a chorar. o + a > wa

O home. o + É > wÉ

4.2.3 A Coalescencia que resulta en hiato.

Se non se evidencia elisión:

Puxeron este hotel. esteotel > e'o

4.2.4 A coalescencia non é obrigatoria pero que a condiciona?

4.2.4.1. Condición morfosintáctica entre palabras non léxicas e palabras gramaticais.

Non se da entre palabras léxicas e gramaticais.

Xan leva ovellas ao prado. *[leb É b elas] Non soe aparecer.

Xan leva o vello ao prado. [leb É 'b elo] leva + o aquí moito máis fácil producir a coalescencia.

En portugués pódese dicir a + o, en galego, pronúnciase como o aberto.

4.2.4.2. O contexto prósodico entre frases fonolóxicas pode producir a coalescencia. A coalescencia e a elisión non superan as frases de entoación. O límite prosodico impide a coalescencia e a elisión.

[xa]F [o sei]f

DOMINIO PROSÓDICO- a cadea falada segméntase. Exemplo. Vai frío. Pecha a ventá.

U (o enunciado fonolóxico) U = Vai frío. Pecha a ventá.

¯

I (frase de entoación) U= I1 + I2 I1= Vai frío. I2 = Pecha a ventá.

¯

f (frase fonolóxica) I1= f1 + f2 f1=vai f2=frío. I2= f3 + f4 f3= Pecha f4= a ventá

¯

w (palabra fonolóxica) f4= w1 + w2 w1= a w2 = ventá

¯

S (o pé metrico) NIVEL FONOLÓXICO

¯

s (sílaba)

As regras fonolóxicas só funcionan en determinados niveis.

[O xastre]I, [obrigado por aquel home]I, [abriu a caixa forte]I.

[O xastre abriu a caixa forte]I.

Tematización: [O xastre]I, [abriu a caixa forte]I.

4.2.4.3. Outras condicións socio-estilísticas. A velocidade rápida favorece as elisións. Nos rexistros máis formais hai menos elisións.

5 A lenición intervocálica. Tres procesos relacionados.

5.1 As aproximantes /d /, /b /

A posición intervocálica condiciona estas aproximantes, ainda que non hai estudios de iso.

bóla ['bÉ la]

a bola [a 'b É la]

en bolas [em'bÉ las]

dedo ['ded o]

caldo ['kaldo]

admirar [aq mi æ aæ ]

5.2 A perda da lateralidade. A desaparición completa do fonema /l/. Si parecen realizacións africadas.

/l/ lateral palatal sonora /J / oclusiva palatal sonora /j/ aproximante sonora

palla ['pal a] > [paja] ou ['paJ a]

5.3 A gheada. A desaparicion do fonema /g/ en posición intervocálica (mais non despois dunha consoante nasal), e a sustitución de velares fricativas. As expricacións da orixe da gheada:

5.3.1 Teoría sustratística. A lingua céltica falada en Galiza antes da chegada dos romanos non tivo o fonema [g]. Pero esta teoría carece de fundamento porque non se coñece moito da lingua céltiga falada en Galiza e como se exprica tantos séculos sen gheada (empezoua se manifestar no século XVII).

5.3.2 Teoría adstratística/orixe externa. O fenómeno empeza por interferencia con castelán.

O son castelán [x] non existe en galego. Cando empeza o proceso da maior castelanización de Galiza dos séculos XVII/XVIII, como se adapta este son? Exemplo, o nome José en castelán.

A primeira etapa, emprégase o son [g] , é dicer [go'se].

A segunda etapa, corrección ao aprender o fonema [x} así, [xo'se]., mais ultra-corrección, en que todos os [g] (menos despois dunha consoante nasal) pasan a [x]. asi guerra ['xera] ou ['hera].

Os problemas con esta expricación son 1. os sons da gheada non son [x] senón outras articulacións velares fricativas [h], por exemplo, e 2. non exprica por que a gheada funciona discriminadamente, é dicir o [g] de domingo non é [h]...

5.3.3 Fenómeno de orixe interna. Un cambio estructural.

1. Por lenición, o fonema [g] pasa ao [g] unha aproximante velar sonora nas posicións internas intervocálicas, mais o [g] oculsivo despois de consoantes nasais.

o /g/alo o galo; Lu/g/o Lugo; fol/g/ar folgar; car/g/a carga mais un galo [uh'galo]; domingo [do'mihgo]

2. A perda de sonoridade e o [g] pasa ao [h]

o /h/alo o galo; lu/h/o Lugo; fol/h/ar folgar;car/h/a carga.

Despois da consoante nasal, tamén pode enxordecer domin/k/o domingo

Os problemas con esta teoría:

a. ¿Por que a gheada morreo no río Miño?

b ¿Por que ao proceso pasou ao fonema [g] e non outro?

Entre vocais é difícil facer unha constricción (oclusiva) e soltar- e máis fácil eliminar a parada e ter aproximante.

Figueroa explica a aerodinámica da articulación [g] Non hai só oclusivas sonoras en ningunha lingua- son máis difíciles que as xordas. A articulacion oclusiva máis difícil de producir é a velar [g] porque hai menos distancia entre o vel e as cordas vocais. Un ten que abrir máis a glote. As articulacions [b] e [p] son as máis fáciles porque hai bastante espazo. Moitas linguas non ten [g].

6. O SESEO

Definicións dos símbolos

6.1 A evolución dos sistemas modernos sibilantes en galego

6.2 Máis sobre o seseo

Hai outros sistemas seseantes, uns parecidos ao sistema portugués con fonemas sonoros.

Seseo explosivo é seseo total sen o fonema /q/ . Seseo implosivo é seseo ao final da sílaba, mais con /q/ ao inicio, por exemplo:

20 xullo 2001

7.0 A entoación- fenómeno suprasegmental.

7.1 Definicións

7.1.1 A frecuencia fundamental (Fo)- o harmónico coa frequencia máis baixa e fundamental de todos os hármonicos.

7.1.2 A entoación- a modificacíon da frecuencia fundamental. A cadea melódica dun enunciado. A entoación non é fonémica, porque en moitos casos, unha mala entoación non vai dar outro significado, mais mala entoación pode dificular a comunicación, porque às veces si pode dar outro signifado (vide infra).

7.2 As funcións da entoación

7.2.1 A entoación ten función delimitadora; axuda a segmentar as cadeas de son para marcar significado, sentido, información, suspensión e remate.

7.2.2 Ten función distintiva. A mesma cadea pode cambiar de significado segundo a entoación. A entoación galega é SEMPRE DESCENDENTE (agás en certas zonas da provincia de Pontevedra). Exemplo: O significado da frase 'Le sen parar.' ['lesehpa'æ ar], varia segundo a Fo e como o tono vai baixando. Falada cunha Fo máis alta é un enunciado exlamativo, cunha Fo un pouco máis baixa, é un interrogativo (nas interrogativas parcias, introducidas por que, como, etc, hai un descenso progresivo, e nas totais, mantense unha Fo alta ata a última sílaba tónica, seguida dun descenso abrupto), e cunha Fo máis baixa é un aseverativo e/o un imperativo se o Fo é un pouco máis alta e desce dunha maneira continuada ata o final.